دریچه آب بند چیست و آشنایی با انواع و کاربرد آن

در تصفیه خانه‌های آب و فاضلاب عمدتاً کانال‌های آب و حوضچه‌های متعددی وجود دارد و فرآیند تصفیه شامل انجام اقدامات لازم در هر مرحله و انتقال آب یا فاضلاب به بخش بعدی است. برای کنترل جریان آب بین بخش‌های مختلف و جلوگیری از تداخل، از دریچه‌های آب‌بند استفاده می‌شود. دریچه آب‌ بند یک تجهیز ساده است که وظیفه دارد جریان آب را بر حسب نیاز، قطع یا وصل نماید. دریچه آب عموما شامل یک قاب اصلی، صفحات باز شونده متحرک و سیستم انتقال نیرو می‌باشد. دریچه آب بندی می‌تواند به صورت دستی باز و بسته شود و یا از طریق موتور و کنترلر کار کند.

شرکت بهاب طراحی، ساخت سفارشی، نصب و راه‌اندازی انواع دریچه‌های آب بندیِ دستی و مکانیکی را در ابعاد و اندازه‌های مختلف به عهده داشته و با تیم متخصص فنی آماده ارائه خدمات مهندسی در این زمینه می‌باشد. جهت مشاوره و ثبت سفارش، کافیست فرم تصفیه آب و فاضلاب صنعتی بهاب را تکمیل نموده و یا از طریق شماره تلفن‌های 02186027905 - 02634606148 ، واتس اپ و تلگرام 09359103243 و یا چت آنلاین با کارشناسان تصفیه آب بهاب در ارتباط باشید. 

دریچه آب بند چیست؟ Wastewater and Water Sluice Gate

از آنجا که حجم آب و فاضلاب در تصفیه خانه‌های بزرگ بسیار زیاد است، مهار و انتقال آنها از طریق لوله‌ها معمولا مقرون به صرفه نبوده و این کار از طریق کانال‌های ارتباطی و مخازن انجام می‌شود. کنترل جریان آب و فاضلاب بین بخش‌های مختلف از طریق ایجاد دریچه‌های آب‌بند که با نام Sluice Gate شناخته می‌شوند، انجام می‌گیرد. دریچه آب بند همچنین برای تغییر مسیر جریان آب، اندازه‌گیری دبی در مخازن، تنظیم سطح آب در حوضچه‌ها، تخلیه آب و لجن در مخازن و ... کاربرد دارد. در صورت عدم وجود دریچه‌ها، امکان مهار جریان آب بین حوضچه و کانال‌ها وجود ندارد. دریچه‌ی آب یک درب متحرک فلزی و بزرگ است که به خوبی آب‌بند شده و می‌تواند جلوی خروج آب را از یک کانال یا حوضچه بگیرد یا مسیر را برای آن باز کند. در زمان‌هایی که نیاز به انتقال آب و فاضلاب باشد، با اعمال نیرویی که می‌تواند به صورت دستی یا برقی وارد شود، دریچه به مقدارِ مناسب باز شده و عمل انتقالِ آب انجام می‌شود. دریچه‌های آب و فاضلاب می‌توانند از یک دریچه کوچک با ابعاد کمتر از نیم متر مربع شروع و اندازه آنها تا چندین متر مربع هم برسد. دریچه آب را با نام شیر دروازه‌ای هم می‌شناسند.

انواع دریچه آب بند

دریچه‌های آب و فاضلاب را می‌توان بر اساس ویژگی‌های مختلفی مانند نحوه آب بندی، نحوه باز و بسته شدن و ... دسته‌بندی نمود. در ذیل به برخی از موارد پرداخته می‌شود. آب بندی از طریق مواد پلیمری مقاوم نسبت به خوردگی، فشار و ضربه انجام می‌شود.

انواع دریچه فاضلاب از لحاظ آب بندی

• دریچه سه طرف آب بند فاضلاب: این دریچه‌ها عموما روی کانال‌های باز و یا در بخش بالایی مخازن استفاده می‌شوند. همانگونه که از نامشان پیداست، 3 ضلع آن که شامل کف و 2 دیواره کناری است، باید آب بندی شود. این دریچه‌ها از سمت بالا باز و بسته می‌شوند. از آنجا که در بالای دریچه فضای خالی وجود دارد، عموما باز و بسته کردن دریچه به صورت کشویی انجام می‌شود.
• دریچه چهار طرف آب بند فاضلاب: در صورتیکه دریچه آب درون دیوار قرار داشته باشد، طبعا باید هر 4 ضلع آن به خوبی آب‌بندی شود. به همین دلیل به دریچه چهار طرف آب بند معروف هستند. دریچه‌های چهار طرف آب‌بند به عنوان دریچه تخلیه در مخازن آبی بزرگ کاربرد بیشتری دارند. پنستوک Penstock یک نوع دریچه 4 طرف آب بندِ پرکاربرد می‌باشد.

انواع دریچه فاضلاب از لحاظ شکل و کارکرد

• دریچه کشویی فاضلاب Sluice Gates: این دریچه‌ها سه طرف آب بند هستند. دارای یک فریم یا قاب اصلی می‌باشند که در کف و دیواره‌ها قرار گرفته و شیاری برای حرکت دریچه در آن تعبیه شده است. دریچه می‌تواند آهنی و یا از فولاد ضد زنگ ساخته شده باشد. دریچه درون شیار قاب قرار گرفته و قابلیت حرکت به بالا و پایین را دارد. به همین دلیل نیز دریچه کشویی نامگذاری شده‌ است. در بخش بالایی، یک اهرم که به صفحه دریچه وصل شده، وظیفه انتقال نیرو را به عهده دارد. دریچه را می‌توان به صورت دستی و یا با کمک موتورهای برقی باز و بسته نمود. حرکت دریچه ممکن است از طریق یک پیچ بلند و فلکه‌ای انجام شود. همچنین ممکن است انتقال نیرو از طریق موتور و با کمک زنجیر یا اهرم‌های آهنی صورت پذیرد. در صورت بزرگ بودن دریچه و وجود فشار زیاد آب در پشت آن (مانند سدها)، انتقال نیرو به کمک جک‌های هیدرولیک قوی صورت خواهد پذیرفت.
• دریچه قطع و وصل: از لحاظ کارکرد، این دریچه‌ها زیر مجموعه دریچه کشویی بوده و به همان شکل کار می‌کنند. از لحاظ کاربرد، وظیفه کنترل جریان و تثبیت ارتفاع آب در حوضچه ها را به عهده دارند. همچنین برای تغییر در مسیر جریان آب استفاده می‌شوند.
• دریچه‌ سرریز: این دریچه‌ها می‌توانند حرکت بالا و پایین داشته باشند. با پایین رفتن دریچه، آب به صورت سرریز از آن خارج می‌شود. این دریچه برای کنترل سطح آب مخازن و اندازه‌گیری دبی آب کاربرد دارد.
• دریچه استاپ لاگ Stoplog: عموما در محل‌هایی نصب می‌گردند که نیاز به باز شدن و تخلیه سریع آب باشد. سیل بندها به شکل گسترده از این نوع دریچه‌ها استفاده می‌کنند.
• دریچه پنستاک Penstock: این دریچه‌ها که چهار طرف آب‌بند هستند، روی دیواره یا کف مخازن نصب می‌شوند.

انواع دریچه آب بند از لحاظ نحوه باز و بسته شدن

با توجه به شیوه اعمال نیرو برای باز و بسته کردن دریچه، دو نوع سیستم کلی برای آن وجود دارد:

• دریچه آب بند دستی: برای دریچه‌های کوچک و گاها متوسط، ممکن است اعمال نیرو به صورت دستی و توسط اپراتور انجام شود. دریچه‌های دستی عموما به کمک فلکه و شافت Hand Wheel عمل انتقال نیرو را انجام می‌دهند. این دریچه‌ها زمانی کاربرد دارند که:
  • دریچه خیلی بزرگ و سنگین نباشد و اپراتور به راحتی بتواند آن را باز و بسته کند.
  • دریچه نیاز به باز و بسته کردن خیلی سریع در مواقع اضطراری نداشته باشد.
  • دریچه در محلی قرار گرفته باشد که امکان اعمال نیرو توسط کاربر ممکن باشد.
  • تعداد دفعات باز و بسته کردن دریچه خیلی زیاد نباشد. زیرا در این صورت یک اپراتور دائما مسئول این کار خواهد بود.
  • دسترسی به نیروی برق برای الکتروموتور فراهم نباشد.

دریچه‌های دستی به دلیل عدم نیاز به تجهیزات اضافی، قیمت پایین‌تری دارند. از معایب دریچه‌های دستی می‌توان به عدم امکان برنامه‌ریزی برای باز و بسته نمودن آنها اشاره نمود.

• دریچه آب بند برقی: طبعا قابلیت‌های دریچه‌های برقی بسیار بیشتر از دریچه‌های دستی است. در موارد زیر از دریچه آب بند برقی استفاده می‌شود:
  • دریچه بزرگ و سنگین باشد.
  • دسترسی به دریچه توسط اپراتور ممکن نبوده یا خطر آفرین باشد.
  • نیاز به برنامه‌ریزی برای عملکرد خودکارِ دریچه باشد.
  • دریچه در موقعیت حساسی قرار داشته و نیاز به باز و بسته کردن سریع آن باشد.

دریچه‌های برقی اعمال نیرو را با کمک موتور و متعلقات مربوطه انجام می‌دهند.

کاربردهای دریچه آب بند

• کانالهای تصفیه خانه‌های آب و فاضلاب برای کنترل جریان آب
• مخازن و حوضچه‌های تصفیه آب و فاضلاب برای کنترل و هدایت آب به مسیرهای مورد نظر
• به عنوان شیر تخلیه در سدها و مخازن بزرگ
• برای اندازه‌گیری میزان دبی در مخازن آب و فاضلاب
• حوضچه‌های پرورش ماهی و آبزیان
• حوضچه‌های پرورش زالو
• حوضچه‌های پرورش گیاهان آبی
• سدها و آبگیرها
• سیل بندها
• کنترل جریان آب رودخانه‌ها و چاه‌های آب
• سیستم‌های زهکشی جاده‌ها و بزرگراه‌ها
• مزارع برنج
• معادن

بخش‌های مختلف دریچه آب بند

• قاب دریچه: که با نام فریم هم شناخته می‌شود. این بخش روی دیوار با بدنه کانال نصب شده و وظیفه دارد صفحه اصلی دریچه و متعلقات آن را روی خود نگه دارد. برای جلوگیری از خوردگی، قاب را از جنس استیل ضد زنگ و مقاوم در برابر خوردگی می‌سازند.
• صفحه متحرک: بخش اصلی دریچه است و وظیفه باز و بسته کردن مسیر آب را به عهده دارد.
• نوار آب بند: پلیمرهای مقاوم در برابر فشار هستند که دور تا دور دریچه قرار گرفته و وظیفه آب‌بندی را به عهده دارند.
• برای دریچه‌های دستی:
  • میله متحرک: یا شفت Shaft که وظیفه انتقال نیرو به دریچه را به عهده دارد. شفت یک میله فولادی بلند است که یک سر آن به دریچه متصل شده و سر دیگر آن در محلی که کاربر به آن دسترسی داشته باشد، قرار دارد. برای دریچه‌های کوچک، شفت ممکن است یک میله ساده بلند باشد که با اعمال نیروی کشش و فشار، دریچه را باز و بسته کند. اما برای دریچه‌های متوسط و بزرگ، به صورت رزوه‌ای است و از طریق پیچ دادن، دریچه را باز و بسته می‌کند.
  • فلکه: یک فرمان یا قربیلک فولادی یا چدنی که در شافت‌های پیچی، وظیفه باز و بسته کردن شفت را به عهده دارد.
• برای دریچه‌های برقی:
  • موتور: با استفاده از انرژی الکتریکی (اغلب) وظیفه تامین نیروی محرکه لازم را برای باز و بسته کردن دریچه به عهده دارد.
  • گیربکس: برای دریچه‌های بزرگ و حساس، هم به منظور کاهش یا افزایش سرعت باز و بسته کردن و هم به منظور حرکت بهتر دریچه تعبیه می‌شود.
  • سیستم هیدرولیک: برای دریچه‌های بزرگ و سنگین وظیفه تامین نیروی لازم را به عهده دارد.
  • سیستم فرمان: برای اجرای دستورات باز و بسته شدن استفاده می‌شود.
  • سیستم کنترلر: برای برنامه‌ریزی باز و بسته شدن خودکار دریچه آب بند کاربرد دارد.

قیمت و هزینه دریچه آب بند

برخی از فاکتورهای مهم که در تعیین قیمت نهایی دریچه آب‌ بند نقش دارند عبارتند از:

• نوع سیستم انتقال نیرو: دریچه‌های دستی قیمت بسیار پایین‌تری نسبت به دریچه‌های برقی دارند.
• در دریچه‌های برقی، موارد زیر مهم هستند:
  • توان موتور
  • کیفیت موتور
  • وجود گیربکس
  • نصب سیستم کنترلر و plc
• جنس بدنه: در صورتیکه نیاز باشد از فولاد ضد زنگ یا فولاد آلیاژی با مقاومت بالا در برابر خورندگی استفاده شود، هزینه تمام شده بالاتر خواهد بود.
• ضخامت دریچه: هرچه فشار آب پشت دریچه بیشتر باشد، نیروی وارد شده به آن بالاتر بوده و لازم است دریچه مقاوم‌تری ساخته شود. این موضوع هزینه نهایی را بیشتر می‌کند.